Księga Kapłańska

Ostatnie badania Księgi Kapłańskiej koncentrowały się na trzech zagadnieniach: daty jej powstania, jej związków z pozostałymi księgami Pięcioksięgu (szczególnie z zakładanym, obszernym dziełem "P") oraz możliwości wkładu współczesnej antropologii społecznej do zrozumienia systemu ofiar i prawa czystości. Powszechnie się przyjmuje, że Księga Kapłańska w obecnej postaci istnieje od VI w. przed Chr. Obecnie jednak niektórzy uczeni dowodzą, że powstała ona we wczesnym okresie monarchii albo jeszcze wcześniej i zawiera opisy rytuałów z okresu Pierwszej, a nie Drugiej Świątyni. Księgę Kapłańską często traktowano i interpretowano też jako część oddzielnej kompilacji dokumentarnej, lecz obecnie coraz częściej kwestionuje się istnienie takiej kompilacji i utrzymuje, że "P" należałoby traktować raczej jako warstwę redakcyjną w długim procesie tradycji. Przekonaniu temu towarzyszy coraz silniejsza tendencja do traktowania Księgi Kapłańskiej na jej własnych prawach, przyjmując ostateczną formę tekstu raczej za punkt wyjścia niż za wytwór możliwych wcześniejszych stadiów, przez które mogła przejść. Teorie antropologów, które zawsze należy z ostrożnością stosować do analizy materiału biblijnego, są zróżnicowane, ale uwzględnienie ich w badaniach ST dowiodło wielkiego znaczenia w rozumieniu przez Izrael własnego społeczeństwa i wszechświata takich elementów, jak system ofiar, a szczególnie prawo czystości. Ogólnie można by przyjąć, że Księga Kapłańska jest wytworem długiego procesu rozwoju, w czasie którego dodawano do niej teksty i dokonywano jej rewizji. Niezależnymi częściami, wliczonymi przez ostatnich redaktorów do Księgi Kapłańskiej, są nie tylko regulacje dotyczące ofiar w rozdz. 1-7 oraz "Prawo Świętości", lecz cała ta księga składa się z istniejących wcześniej zbiorów prawnych, które przypuszczalnie odzwierciedlają tradycje różnych sanktuariów istniejących w okresie monarchii; to może wyjaśniać pewne rozbieżności w opisach obrzędów, które pojawiają się w tej księdze. Wiele materiałów w poszczególnych zbiorach jest bardzo starych, niekiedy sięgają najwcześniejszego okresu historii Izraela, a przepisy i praktyki kultowe z pewnością zachowywały swą ważność z pokolenia na pokolenie, tak że obrzędy z czasów Pierwszej Świątyni mogły być sprawowane w zasadniczo nie zmienionej postaci w okresie Drugiej Świątyni. Przepisy kultowe zawarte w Księdze Kapłańskiej mogą jednak nie zawsze dokładnie odzwierciedlać rytuały, jakie sprawowano w każdym z sanktuariów. Autorzy księgi przedstawili raczej idealny, wiązany z postacią Mojżesza, wzór kultu i społeczeństwa, który nie zawsze musiał odpowiadać rzeczywistości. Na przykład, wydaje się bardzo wątpliwe, by w praktyce kiedykolwiek przestrzegano roku jubileuszowego, w przeciwieństwie do roku szabatowego. Wszystkie te przesłanki sugerują, że można w pełni przyjąć starożytne tło Księgi Kapłańskiej, a jednocześnie sytuować jej kompozycję w dzisiejszej postaci w okresie powygnaniowym. Ostatni redaktorzy nadali, jak się wydaje, wyraźną strukturę materiom, jakimi dysponowali. Rozdz. 1-7 poprzedzają teksty o ustanowieniu kapłanów w rozdz. 8-10, ponieważ zawierają one przepisy kultowe dotyczące ofiar składanych przy tej okazji. Cechą charakterystyczną w ten sposób powstałej wspólnoty kultowej była "świętość", tzn. jej oddzielenie od innych narodów, aby przynależała tylko do Boga. Dlatego rozdz. 11-15 zawierają zbiór praw, których przestrzeganie ma zapewnić narodowi czystość rytualną, najistotniejszą częścią tego zbioru jest opis Dnia Przebłagania w rozdz. 16 - dnia, w którym zostają usunięte wszelkie ślady nieczystości. Pozostałe rozdziały składają się głównie z "Prawa Świętości", które zostało tak nazwane z powodu stale powracających słów: "Bądźcie świętymi, bo ja jestem święty, Pan, Bóg wasz"; (Kpł 19,2), a zawiera wymogi dotyczące codziennego życia ze względu na wolę bycia świętym narodem. Fragment złożony z błogosławieństw i przekleństwa (Kpł 26) i faktycznie stanowiący podsumowanie całej tej księgi, osiąga punkt kulminacyjny w groźbie wygnania narodu, jeśli nie będzie on okazywał posłuszeństwa Bogu (Kpł 26,26-39). Do kodeksów prawnych i traktatów pochodzących z obszaru starożytnego Bliskiego Wschodu często dodawano błogosławieństwa i przekleństwa, a czasami także groźbę uprowadzenia narodu do niewoli, ale w Księdze Kapłańskiej groźbie tej towarzyszą słowa nadziei, że lud będzie pokutował i powróci do swojej ziemi (Kpł 26,40-45). Z tego powodu wydaje się prawdopodobne, że Księga Kapłańska może stanowić odpowiedź na upadek królestwa Izraela (721 r. przed Chr.) i Judy (586 r. przed Chr.) oraz wygnanie i że miała dostarczyć programu odnowy społeczności Izraela, jakiej oczekiwali autorzy tej księgi. Program ten został zrealizowany na kilka sposobów: Po pierwsze, pisarze należący do tradycji kapłańskiej, zbierali i przechowywali podstawowe prawa, które stanowiły fundament życia wspólnoty, ale znalazły się w niebezpieczeństwie zapomnienia o nich z powodu rozdarcia spowodowanego obcymi najazdami. Wszystkie prawa zostały więc przedstawione jako przykazania Boże, przekazane na Synaju na początku historii narodu Izraela i mające obowiązywać po wszystkie czasy (27,34). Po drugie, pisarze ci wyjaśniają narodowi przyczyny tragedii, która go spotkała. Wykorzystali w tym celu nauczanie wielkich przedwygnaniowych proroków, których działalność w znacznej mierze pozostała niezauważona. Tragedia narodu była karą za stałe łamanie przez Izrael warunków przymierza zawartego na Synaju (26,44-45). Szkoła kapłańska dawała wyraz temu przesłaniu, zwracając uwagę na prawa przymierza, aby następnie wskazać, w jaki sposób Izraelici je łamali. Po trzecie, pisarze ci starali się przekonać, do wiernego przestrzegania tych praw w przyszłości, bo są one jedyną gwarancją narodowego i religijnego przetrwania (26,3- 13). Stale ponawiane nauczanie i napominanie, aby osiągnąć ten cel, jest charakterystyczną cechą Księgi Kapłańskiej: zwłaszcza "Prawo Świętości" ma formę dłuższej mowy na ten temat. Ponadto dawne prawa zostały ponownie ukazane jako fundament wspólnoty, żyjącej pod kierownictwem kapłanów: Szabat (23,2); lata szabatowe i jubileuszowe (25,1-22) i prawa dotyczące czystości (rozdz. 11-15) stają się znamiennymi cechami narodu. Co najważniejsze, na nowo zinterpretowano cały system ofiarniczy i jedną świątynię, gdzie można było go realizować. Celem wszystkich składanych ofiar miało być odtąd przebłaganie, usunięcie zgubnych skutków grzechu wobec jednostki, wspólnoty i świątyni. Stąd o wiele silniejszy niż dotąd nacisk na ofiary, które przede wszystkim składano w tym cel u, a więc ofiary za grzechy i ofiary przebłagalne (4,1-6,7), oraz na wielki Dzień Przebłagania (rozdz. 16). Ten kodeks kapłański regulował życie narodu aż do zniszczenia świątyni i ustania składania ofiar w 70 r. po Chr. Zawarte w nim wyobrażenie o ofierze, grzechu i winie jednak przetrwało jako forma, w której NT, cytujący Księgę Kapłańską ponad sto razy, stara się zrozumieć, zwłaszcza w Liście do Hebrajczyków, śmierć Chrystusa jako jedną, wszystko zadośćczyniącą, przebłagalną ofiarę za grzechy. W późniejszym judaizmie koncentrowano się przede wszystkim na prawach dotyczących czystości i nieczystości, bardzo rozwiniętych w literaturze rabinackiej, zarówno jako klucz do życia w czystości i sposób samookreślenia narodu, który utracił ziemię i świątynię.